Arzuhaller

Herhangi bir dilek ve şikâyeti bildirmek için alt makamdan üst makama doğru yazılan yazılardır. Burada arz ile arzuhali karıştırmamak gerekir. Arz, devlet memurlarının resmi dilekçeleri iken arzuhal halkın veya memurların şahsi dilekçeleri hüviyetindedir.

Arzuhaller diğer belgeler de olduğu gibi davet rüknü ile başlar, sonra da muhatap alınan şahsa göre değişen elkab kullanılırdı. Örneğin padişah için ‘’ şevketlü, mehâbetlü, re’fetlü padişâh-ı ‘âlem-penâh hazretleri  hilâfetinde dâim olsun’’ sadrazam için ‘’ Devletlü ve saadetlü efendim sultanım hazretleri sağolsun’’ ‘’ma‘rûz-ı çâker-i kemineleridir’’ daha aşağı kademeler için ‘’saadetlü efendim hazretleri ‘’ gibi el-kâblar yazılır, akabinde çoğu kere ‘’arz-ı hâl kullarıdır ki’’ formülü yer alırdı.

Bundan sonra asıl metin balar ki, bu da başlıca dört ögeden oluşurdu.

1. Dilekçe sahibi kendisini tanıtır (tarif-i nefis)
2. Vasıflarını ve kabiliyetlerini anlatır (beyân-ı istihkak)
3. İstediklerini belirtir (Beyân-ı matlab)
4. Son olarak da ricâsını söylerdi (istirham)

‘’Saadetlü Sultanım hazretlerinden mercudur ki’’ gibi. Bitiş kısmında ise ‘’Baki emr ü ferman devletlü inâyetlü efendim sultanım hazretlerinindir’’ tabiri yazılırdı. Arzuhalin alt tarafında mutlaka imza kısmı da yer alırdı. Burada isimler genellikle ‘’abd’’,’’bende’’,fakir’’,’’dâi’’,’’câriye’’ gibi sıfatlarla berâber yazılırdı.

Arzuhalin farklı bir çeşidi de vardı ki; bu da birden fazla kişinin yazdığı ve alt tarafa imza attıkları toplu dilekçeydi. Bu belge türüne ‘’Mahzar’’ denirdi. Yine Arzuhalle benzerlik taşıyan bir belge daha vardı ki buna da ‘’arıza’’ denirdi. Fakat bu belgeler mutlaka ‘’arıza’’,’’arza daşt’’ veya ‘’ma‘rûz-ı hâl’’ tabirlerinden birini içine barındırır ve bir talepten dolayı teşekkür veya herhangi bir şeyden şikâyet etme gibi konulara değinirdi.

Halit ATLI, Örnek Çözümlemelerle Osmanlıca Edebi ve Arşiv Belgeleri, Hayrat Neşriyat